ÇEV: PROF.DR. NESRİN H.
ŞAHİN
Araştırmalar şiddete ve
saldırganlığa yönelik davranışların yaşamın erken dönemlerinde öğrenildiğini
göstermektedir. Ancak, yine araştırmalar, çocukların duygularını şiddet
kullanmadan ifade edebilmeleri için ailelerinin büyük yardımı olabileceğini de
göstermektedir.
Bu yazı, anne-babaların gençlerde
gözlenen şiddeti azaltmak için aile içinde, okullarda ve toplumda neler
yapabileceklerini görmelerinde yardımcı olmak üzere hazırlanmıştır.
Çocuklarınız
için yapabilecekleriniz:
Anne-babalar çocuklarının güven ve
sevgi dolu bir evde yaşamalarını sağlayarak şiddeti azaltmada önemli bir rol
üstlenebilirler. Aşağıda bu konuyla ilgili bazı öneriler verilmektedir. Bunların
hepsini harfiyen yerine getiremeyebilirsiniz. Ama elinizden geleni yaparsanız,
çocuklarınızın içinde yaşayacakları dünyayı onlara daha az zarar verici hale
getirebilirsiniz.
Çocuklarınıza
yönelik sevgi ve ilginiz sürekli ve tutarlı olsun:
Kendisini güvencede hissedebilmesi
ve diğerlerine güvenebilmesi için, her çocuğun anne-babasıyla ya da bir
yetişkinle güçlü , sevecen bir ilişki, bir "bağ" kurabilmesi gerekir.
Kendisine sevgi ve ilgi gösteren bir yetişkinle böyle bir bağ kuramayan bir çocuğun,
düşmanlık duyguları içinde gelişmesi ve "zor" bir genç olması
ihtimali vardır. Kendileriyle çok küçük yaşlardayken ilgilenilmiş çocuklar
arasında , "sorunlu davranışları" olan gençlere daha az sayıda
rastlanmaktadır.
Bir çocuğa her zaman sevgi
gösterebilmek hiç de kolay bir şey değildir. Hatta eğer genç, deneyimsiz ya da
çocuğunu tek başına yetiştirmek durumunda kalan bir anne ya da babaysanız,
çocuğunuz hasta ya da özel ihtiyaçları olan özürlü bir çocuksa, bu iş daha da
zordur. Eğer çocuğunuzu idare etme konusunda herkesinkinden daha farklı
güçlükler yaşıyor ve çok zorlanıyorsanız, bunu çocuğunuzun doktoru ile ya da
bir başka hekimle tartışınız. Eğer çocuğunuzun görünen tıbbi bir problemi
yoksa, bu durumda bir psikoloğa başvurabilirsiniz. Böylelikle, çocuk yetiştirme
konusunda bilimsel kanıtlara dayalı bazı yöntemler hakkında bilgiler
edinebilirsiniz.
Çocukların kendi akıllarının
olduğunu unutmamak çok önemlidir. Çocuklarınızın giderek artan bağımsızlık
ihtiyaçları ve bu ihtiyacı doyurmaya yönelik davranışları bazen sizleri
kızdırabilir, engelleyebilir ya da hayal kırıklığına uğratabilir. Onlara
herhangi bir tepki göstermeden önce, durumu çocuğunuzun bakış açısından
değerlendirme konusunda göstereceğiniz istek, sizin de kendi duygularınızla baş
etmenize ve daha sabırlı davranmanıza yardımcı olur. Çocuklarınıza öfke ve
düşmanlık dolu sözler ve davranışlarla tepki vermekten kaçınmak için elinizden
geleni yapın.
Çocuklarınızı
Gözetim Altında Yönlendirin
Çocuklar kendi ayakları üzerinde
duruncaya kadar, cesaretlendirilmek, korunmak ve destek almak için
ebeveynlerine ve aile üyelerine muhtaçtırlar. Uygun yönlendirme ve gözetim
olmadığı zaman, ihtiyaç duydukları bu rehberlikten yoksun kalacaklardır.
Araştırmalar, zamanında ve yapıcı bir yönlendirme almayan çocukların davranış
problemleri olduğunu göstermektedir.
Çocuklarınızın her zaman nerede
olduğunu, arkadaşlarının kimler olduğunu bilmekte ısrarlı olun. Çocuklarınızı
kendiniz gözetemeyecekseniz, bir başka yetişkinin gözetiminin altında
olduklarından emin olun. Çok kısa bir süre için bile olsa çocuklarınızı evde
yalnız bırakmayın.
İlk-okul yaşındaki ve daha ileri
yaşta olan çocuklarınızın, bir yetişkinin gözetiminde yapılan, okul-dışı spor
faaliyetlerine, eğitim programlarına ya da düzenli ve yapılandırılmış eğlencelere,
katılmalarını teşvik edin. Değerlerine saygı duyduğunuz kurum, kuruluş ya da
bireylerin yönetiminde olan toplumsal programlara kaydettirin.
Gözetim altında yapılan eğlence
faaliyetlerine çocuklarınızla birlikte gitmeye çalışın ve diğer kişilerle
ilişkilerini izleyin. Diğer çocukların aşağılayıcı, tehditkar, küfürlü
konuşmalarına onun nasıl cevaplar verdiğine; vurma, çarpma davranışları ile
öfke ifadelerine nasıl tepki gösterdiğine dikkat edin. Kızgınlık ve öfkenin
ifadesi için bu tür davranışların uygun yöntemler olmadığını çocuğunuza anlatın
ve benzer biçimde davranmasını engelleyin.
Çocuklarınıza
Uygun Davranışları Öğretebilmek İçin Kendiniz Model Olun
Çocuklar genellikle taklit ederek
öğrenirler. Ailelerinin değerleri, tutumları ve davranışlarının onlar
üzerindeki etkisi büyüktür. Saygı, dürüstlük, ailemizden ve akrabalarımızdan
gurur duymak gibi değerler, çocuklarımız için önemli bir güç ve güven kaynağı
olabilirler. Çocuğunuzun olumsuz arkadaş baskısı altında olduğu, şiddetin yoğun
rastlandığı bir ortamda yaşadığı ya da davranış bozuklukları olan öğrencilerle
aynı okullara gittiği durumlarda bu değerler özellikle önemlidir.
Çocukların çoğu, bazen
saldırganlaşıp bir başka insana vurabilirler. Bu tür şiddete yatkın
davranışların olası tehlikeleri hakkında çocuklarınızla konuşurken kesin olun.
Sorunlarını şiddete başvurmadan daha yapıcı yöntemlerle çözmüşse, onu bunun
için takdir ettiğinizi hemen belirtin ve ödüllendirin. İyi davranışlarına daha
fazla dikkat gösterilerek ve takdir edilerek, çocukların bu davranışlarını
tekrar etmeleri ve sürdürmeleri sağlanabilir.
Çocuklarınızın
sorunlarını saldırgan olmayan yöntemlerle çözmelerine yardımcı olabilmek için
aşağıdaki önerilerden yararlanabilirsiniz.
§Sorunlarını onlarla birlikte
tartışın.
§Sorunlarını şiddet kullanarak
çözmeye kalkarlarsa neler olabileceğini sorun.
§Sorunlarını şiddet kullanmadan
çözmeye kalkarlarsa neler olabileceğini sorun.
§Bu tür bir, "birlikte sesli
düşünme" egzersizi, çocuklarınızın şiddete başvurmanın yararlı bir yöntem
olmadığını görmelerinde yardımcı olacaktır.
§Anne-babalar bazen farkında olmadan
şiddet dolu davranışları teşvik edebilirler. Örneğin bazı ebeveynler, erkek
çocuklarının kavga etmeyi öğrenmeleri gerektiğini ileri sürerler. Çocuklarınıza
anlaşmazlıklarını, tehdit, yumruk ya da silah kullanarak değil, sakin ve
yerinde kullanılan sözcüklerle çözmelerini öğretin.
§Boş zamanları için yapıcı,
şiddet-dışı oyunlar, faaliyetler bulmalarında çocuklarınıza yardımcı olun.
Onlara sizin de bir zamanlar hoşlandığınız oyunları, spor faaliyetlerini,
hobileri öğreterek, kendi beceri ve yeteneklerini geliştirmelerinde destek
olun. Küçük çocuklarınıza hikayeler okuyun, daha büyüklerini kütüphanelere
götürün ya da akrabalarınız arasından değer verdiğiniz, hayran olduğunuz,
çevresi ve diğer insanlar için bir şeyler yapmış olanların hayat hikayelerini
anlatın.
Çocuklarınıza
Vurmayın
ªÇocuklarınıza ceza vermek için
onları itmek, kakmak, tokatlamak, vurmak ya da dayak atmak gibi davranışlar,
onlara sorunlarını iterek, kakarak, vurup, çarparak çözmenin uygun olacağı;
ceza vermeleri gerektiğinde onların da benzer şekilde cezalar verebilecekleri
mesajını vermektedir.
ªFiziksel cezalar istenmeyen
davranışları ancak belli bir süre için durdurabilmektedirler. Hatta çocukların
çok sert cezalara bile uyum yapabildiği bu nedenle de cezanın hiç bir etkisi
kalmadığı bilinmektedir.
ªOysa ki fiziksel olamayan disiplin
yöntemleri çocukların duygularıyla daha kolay başa çıkmalarına yardımcı
olmakta; sorunlarını şiddet-dışı yöntemlerle çözebilecekleri yolları öğretmektedir.
Aşağıda bazı öneriler bulacaksınız:
ªÇocuğunuzun her yaşı için bir dakika
sürecek şekilde, sesini çıkarmadan bir köşede oturmasını isteyebilirsiniz. (Bu
yöntem çok küçük çocuklarla kullanılamaz)
ªBazı izinlerini ya da harçlığını
geri alabilirsiniz
ªArkadaşları ile çıkmasına ya da bazı
okul/toplum etkinliklerine katılmasına izin vermeyebilir evden dışarı
çıkarmayabilirsiniz (Bu ceza daha çok büyük yaştaki çocuklar ve ergenler için
uygundur)
ªHarçlığın, önceden verilmiş
izinlerin geri alınması ya da evden dışarı çıkarmama gibi cezaların,
tutarlılıkla ve kısa süreler için uygulanması daha uygundur.
ªHata yaptıkları zaman çocukların bu
hatalarını düzeltebileceklerine inanabilmeleri lazımdır. Hatalardan nasıl
öğrenilebileceğini onlara gösteriniz. Hatalarını bulmalarına, gelecekte benzer
hataları yapmaktan nasıl kaçınabileceklerini anlamalarına yardımcı olunuz.
ªBu tür durumlarda çocuklarınızı
aşağılamamanız, utandırmamanız özellikle önemlidir. Çocuklarınızın her zaman
için sizin sevginizi ve saygınızı hissetmeye ihtiyaçları vardır.
ªDavranış değiştirme yöntemlerinden
biri de hatalı davranışları cezalandırmak yerine, olumlu davranışları
ödüllendirmektir. Takdir etme, ilgi, şevkat göstermenin en etkili ödüller
olduğunu unutmayın.
Kurallarınız
Ve Disiplin Yöntemleriniz Konusunda Tutarlı Olun
§Bir kural yaptıysanız onu yerine
getirin ve vazgeçmeyin. Çocukların kendilerinden hangi davranışların beklendiği
konusunda açıklığa ve belirginliğe ihtiyaçları vardır. Oluşturduğunuz bir
kuralın yerine getirilmesi konusunda gelişigüzel biçimde davranırsanız, bu
sadece çocuklarınızın kafasını karıştıracaktır ve "kaçamak yollar"
aramalarını destekleyecektir.
§Kurallarınızı oluştururken olanaklar
ölçüsünde çocuklarınızın da katılımlarını sağlamaya çalışın. Neyi beklediğinizi
ve kurallara uyulmadığı zaman ne tür sonuçlarla karşılaşacaklarını açıklayın.
Böyle bir yaklaşım, onların hem kendileri hem de çevrelerindeki insanlar için
en iyi olanı elde edebilmeleri amacıyla neler yapmaları gerektiğini
öğrenmelerini sağlayacaktır.
Çocuklarınızın
Ateşli Silahlara Ulaşamayacaklarından Emin Olun
Silahlar ve çocuklar çok öldürücü
bir bileşimdir ve biraraya getirilmemelidir. Eğer kullanıyor ya da evinizde
bulunduruyorsanız, silahların ya da diğer öldürücü araçların tehlikeleri
konusunda çocuklarınızı bilgilendirin. Eğer evinizde tabanca ya da tüfek varsa,
içini boşaltıp, kurşunları ve silahları ayrı ayrı kilitli dolaplarda saklayın.
Doldurulmamamış bile olsalar bu silahları asla çocuklarınızın bulabileceklari
yerlerde saklamayın.
Asla üzerinizde tabanca ya da
öldürücü bir silah taşımayın. Silah taşımanın çocuklara verdiği mesaj,
sorunların silahlarla çözülebileceğidir.
Çocuklarınızın
Çevrenizde Ya Da Evinizde Şiddet Görmelerini Önlemeye Çalışın
§Evdeki şiddet çocuklar için
korkutucu ve zararlıdır. Çocukların korku duymadan, sevgi içinde
yaşayabilecekleri güvenli bir eve ihtiyaçları vardır. Evinde şiddete tanık olan
çocukların, ileride mutlaka şiddet gösterecekleri söylenemese de
karşılaştıkları sorunları şiddete başvurarak çözmeye "yatkın"
olacakları söylenebilir.
§Evinizi şiddetten uzak, güvenli bir
yer haline getirmek için elinizden geleni yapın ve kardeşler arasındaki şiddet
içeren davranışları kesinlikle engelleyin. Anneler babalar arasındaki düşmanlık
ve saldırganlık dolu kavgaların da çocukları çok korkutacağını ve onlar için
kötü örnekler oluşturacağını unutmayın.
§Eğer evinizdeki bireyler
birbirlerini sözel ya da fiziksel yöntemlerle incitiyorlarsa ya da kötüye
kullanıyorlarsa, çevrenizdeki bir psikologdan yardım almanızı öneririz. Bu
profesyonel kişi, sizin ve ailenizin,şiddetin hangi nedenlerle oluştuğunu ve
durdurulabilmesi için neler yapılabileceğini anlamanızda yardımcı olacaktır.
§Bazen çocuklarınızın sokaklarda,
okulda ya da evde şiddete maruz kalmasını engelleyemeyebilirsiniz. Bu durumlar
olduğunda, yaşadıkları korku duygularıyla baş edebilmeleri için kendilerine
yardım etmeniz gerekebilir. Onlara bu konularda yardımcı olabilecek kişiler
arasında okulundaki rehber öğretmeni ya da bir psikologu sayabiliriz.
Çocuklarınızın
Medyadaki Şiddete Çok Fazla Maruz Kalmalarını Önlemeye Çalışın
ªTelevizyonda, sinemada ya da
bilgisayar oyunlarında çok fazla şiddet izlemenin de çocuklarda saldırgan
davranışlara yol açtığı bilinmektedir. Bir ebeveyn olarak çocuğunuzun izlediği
şiddet miktarını kontrol altında tutabilirsiniz. Aşağıda bazı öneriler
bulacaksınız:
ªTelevizyon izlemeyi günde bir ya da
iki saat ile sınırlandırın.
ªÇocuklarınızın hangi televizyon
programlarını izlediklerini, hangi filmlere gittiklerini ve hangi tür
bilgisayar oyunlarını oynadıklarını bilin.
ªTelevizyon programlarında,
sinemalarda ve bilgisayar filmlerinde izledikleri şiddet hakkında onlarla
konuşun. Bu tür davranışların gerçek hayatta ne kadar acı verici olduklarını ve
ne tür ciddi sorunlara yol açabileceklerini anlamalarını sağlayın.
ªSorunların şiddet kullanmadan nasıl
çözülebileceğini onlarla tartışın
Çocuklarınıza
Şiddet Kurbanı Olmayacakları Yolları Öğretmeye Çalışın.
§Çocuklarınızın şiddet kurbanı
olmamaları için ne tür önlemler almaları gerektiğini öğrenmeleri çok önemlidir.
Aşağıda kendinizi ve çocuklarınızı şiddetten korumanızda yardımcı olabilecek
bazı yollar önerilmektedir:
§Çocuklarınıza çevrenizdeki güvenli
sokak ve caddelerin hangileri olduğunu öğretin
§Her zaman için aydınlık, kalabalık
yerlerde ve bir arkadaşla yürümelerini öğüt verin
§Gördükleri kuşkulu davranışları ya
da tanık oldukları suçları size, öğretmenlerine, güvenilir bir başka yetişkine
ya da polise bildirmelerinin ne kadar önemli olduğunu anlamalarını sağlayın.
Polis Acil 155 nolu telefondan nasıl arayacaklarını öğretin.
§Kendilerine zarar vermeye kalkan
biri olduğunda , "Hayır" deyip kaçmalarını ve güvenilir bir yetişkine
bu konuyu mutlaka söylemeleri gerektiğini anlatın.
§Yabancılarla konuşmanın
tehlikelerini vurgulayın. Bilmedikleri ve güvenmedikleri kimseye kapıyı
açmamalarını ve bir yere gitmemelerini öğütleyin.
Çocuklarınıza
Şiddete Karşı Olmalarını Öğretin
Şiddete karşı davranışlar
sergiledikleri her ortamda çocuklarınızı destekleyin ve ödüllendirin.
Arkadaşlarından birinin diğerine vurduğu, küfrettiği, tehdit ettiği durumlarda
çocuğunuza sakin ama kesin sözcüklerle nasıl tepki gösterebileceklerini
öğretin. Şiddete karşı durmanın ve direnç göstermenin, daha fazla cesaret
gerektirdiğini anlatın.
Çocuklarınızın farklı yörelerden,
farklı aile yapılarından gelen kişilerle geçinmelerine, onları kabullenmelerine
yardımcı olun. İnsanları sadece farklı oldukları için eleştirmenin ve
etiketlemenin acı verici, incitici olduğunu öğretin ve kesinlikle bu tür
davranışlara izin verilmeyeceğini anlamalarını sağlayın. Şiddeti başlatan ya da
cesaretlendiren sözcükleri kullanmanın ya da şiddet dolu davranışları sessizce
seyretmenin, yanlış ve zararlı olduğunu anlatın. Tehditlerin ve itip-kakmanın
şiddeti körükleyen davranışlar oldukları konusunda kendilerini uyarın.
Yetişkinler
İçin Ekstra Öneriler
§Ailenizle, arkadaşlarınızla,
çevrenizdekilerle yakın olun ve onlarla ilgilenin. Arkadaşlardan oluşan bir
grup, size hoş zaman geçirmenizde katkıda bulunabileceği gibi, zor
zamanlarınızda destek vererek, yardım iletebilir. Çocuklarınızı büyütürken
stresi ve yalnızlığı azaltmak çok yararlı olacaktır.
§Çevrenizle ilişkiye geçin,
komşularınızı tanıyın. Öldürücü silahların komşu evlerde de bulundurulmamasını
sağlayın. Suçluluğu ve şiddeti azaltmaya yönelik sivil toplum girişimlerine
gönüllü olun. Çevrenizde bu tip programlar yoksa, siz başlatın.
§Seçtiğiniz milletvekillerinin ve
belediye görevlilerinin şiddet konusundaki hassasiyetinizi bilmelerini ve
konuyla ilişkili önlemleri almalarını sağlayın, baskı grupları oluşturun.
Şiddet içeren programlar sunan televizyon kanallarına, onlara reklam veren ya
da sponsor olan şirketlere şikayetlerde bulunun.
§Çocuklarınızın çevrenizdeki
"çevre temizliği", "ağaç dikme", vb. etkinliklere
katılmalarını ve içinde yaşadıkları toplumla bütünleşip, onunla gurur
duymalarını sağlayın. Bu tür gruplar, bir yandan çevrenizi daha
"yaşanır" ve güvenli bir hale getirmeye çalışırken, diğer bir yandan
da çocuklarınızın güvenli, yararlı ve ödüllendirici etkinlikler içinde hoş
zaman geçirmelerine yardımcıdırlar.
Potansiyel
Tehlike İşaretleri
ªÇocukları aşağıdaki belirtileri
gösteren ebeveynler, bu konuları profesyonel bir kişiyle görüşmeli ve
çocuklarını anlamaya çalışmalıdırlar.
ªBebekler ve okul-öncesi çocuklarda
gözlenen tehlike işaretleri
ªBir gün içinde çok sık olarak ortaya
çıkan, 15 dakikadan daha uzun süren ve ebeveynler, bakıcılar ya da diğer aile
üyeleri tarafından sakinleştirilemeyen öfke nöbetleri
ªNedeni olmadan çok sık ortaya çıkan
saldırganlık patlamaları
ªÇocuğunuzun aşırı aktif, kontrolsüz
ve korkusuz olması
ªYetişkinleri ve kuralları hiçe
sayması
ªEbeveynlerine yönelik bağlılık
davranışlarını göstermemesi, yabancı yerlerde onları aradığını, onların
yakınında olmak istediğini gösteren davranışları sergilememesi
ªTelevizyonda sıklıkla şiddet içeren
programlar araması, şiddet teması olan oyunlara girmesi, diğer çocuklara
yönelik hain davranışlarda bulunması
ªOkula giden çocuklarla ilişkili
tehlike işaretleri
ªDikkat ve konsantrasyon sorunlarının
olması
ªSınıf aktivitelerinde
"oyun-bozan davranışlar" göstermesi
ªOkulda başarısız olması
ªOkulda diğer çocuklarla sık sık
kavga etmesi
ªHayal kırıklıkları, eleştiriler ve
alaylara, yoğun öfke patlamaları, suçlamalar ya da intikam temalı davranışlarla
tepki göstermesi
ªTelevizyonda çok sayıda şiddet
içerikli program seyretmesi, bu tür filmlere gitmesi ve bu tür bilgisayar
oyunları oynaması
ªÇok az sayıda arkadaş sahibi olması,
davranışları yüzünden arkadaşları tarafından dışlanması
ªSaldırgan, kural dinlemez olduğu
bilinen çocuklarla arkadaşlık kurması
ªDiğerlerinin duygu ve düşüncelerine
duyarsız olması
ªEv hayvanlarına ya da sokaktaki
hayvanlara yönelik hainlikler yapması
ªKendini çok çabuk engellenmiş
hissetmesi
ªErgenlik-öncesi ve ergenlik dönemi
çocuklarınız için tehlike ,işaretleri
ªOtoriteye sürekli karşı durması
ªDiğerlerinin duygu ve davranışlarını
hiçe sayması
ªİnsanlara kötü davranması ve
problemlerinin çözümü için fiziksel şiddete ya da şiddet tehditlerine
başvurması
ªSık sık hayatın kendisine haksızlık
ettiğini vurgulaması
ªOkulda başarısız olması ve
"ders asma" davranışlarının sıklığı
ªHerhangi bir nedeni olmadığı halde
okula gitmemesi
ªOkuldan uzaklaştırılması ya da
atılması
ªÇetelere, kavgalara katılması,
hırsızlık ya da vandalizm gibi davranışlarda bulunması
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder