Zekâ, diğer pek çok psikolojik
değişken gibi, doğrudan gözlenemeyen çok karmaşık yapılardan (construct) biri,
hatta en önemlilerinden. Psikoloji bağımsız bir bilim dalı olmadan önce de zekâ
ya da zekâ yerine konulan kavramlar üstüne çok şey söylendi ve yazıldı (Bu
yazıda, bu tanım ve görüşler üzerinde durulmayacak)
Bugünkü testler anlamında
zekâyı ilk ölçme girişimi, Fransa'daki okullarda öğrenme güçlüğü olan
çocukların normallerden ayrılması amacıyla geliştirilen Binet-Simon (1905)
testiyle başladı. Binet'ye göre zekâ, bellek alanı, duyum keskinliği ve tepki
hızı gibi basit zihni öğelerle değil, kavrama, hüküm verme, akıl yürütme (ve
'düşünceye belirli bir yön verme', 'düşünceyi arzu edilen bir gayenin
gerçekleşmesine intibak ettirme' ile 'kendi kendini eleştirme/kendi
yanlışlarını bulup düzeltme') gibi karmaşık işlemlerde kendini gösterir. Bu
karmaşık zihni etkinlikleri duyumları ölçer gibi dakik olarak ve doğrudan
doğruya ölçmek mümkün değildir. Bireyin zekâsı hakkında güvenilir bir fikir
edinmenin yolu, bireyi çözümü yüksek zihni işlemlerin kullanılmasını gerektiren
problemlerle karşı karşıya getirmek ve bireyin yaptıklarını objektif olarak
saptamaktır. (Toker ve ark., 1968: s. 22-23).
Binet-Simon ölçeği 1908 yılında yaşa göre tekrar
düzenlendi ve bazı değişiklikler yapıldı. 1912 yılında Stern , bireyin zekâ
yaşının takvim yaşına bölünmesiyle elde edilen Zekâ Bölümü 'nü ( IQ )
önerdi. Binet-Simon ölçeği, ABD'de 1916 yılında Terman tarafından
geliştirilerek, 3 ve 16 yaş grubu için standartlaştırıldı ve ölçek,
Stanford-Binet Zekâ Ölçeği adını aldı.
937 Terman
ve Merrill revizyonunda da amaç, genel yeteneği ( g ) değerlendirmekti; soru
sayısı 90'dan 129'a çıkarıldı ve L-M formları yapıldı. Sözel yeteneği ölçen
sorular ağırlıkta olduğundan, Stanford-Binet testi, zekâdan çok okul başarısını
ölçtüğü yönünde eleştirilmeye başlandı. 1960 Terman ve Merrill revizyonunda
ise, Stanford-Binet testinde bir oran olan Zekâ Bölümü yerine, ortalaması 100,
standart sapması 16 olan sapma IQ puanı kullanılmaya başlandı. Terman-Merrill
1973 revizyonunda, Stanford-Binet testinde pek fazla değişiklik yapmadı. 1986
revizyonunda (Thordike, Hagen ve Sattler), Stanford-Binet testine sayısal ve
sözel yetenek yanında, soyut-görsel yeteneği ve kısa süreli belleği ölçen
maddeler eklendi (Daniel, 1997). Tüm dünyada en yaygın kullanımda olan Wechsler
ölçeklerinde de, zekânın bir bütün (g) olduğu sayıltısı yatar. Wechsler'e göre,
zekâ, kişinin çevresini algılama, çevreyle başedebilme gibi yeteneklerini
kapsayan genel bir doğal kapasitedir; zekâyı ölçen testler, maddelerle (item) o
maddelere tepki veren birey arasında özel bir iletişim biçimidir.
Tüm Wechsler
ölçeklerinin yapıları hemen hemen tümüyle benzerdir: WPPSI (okul öncesi), WISC
(çocuklar) ve WAIS (yetişkinler) ölçekleri genel olarak Sözel (genel bilgi,
muhakeme, aritmetik, benzerlik, kelime hazinesi) ve Performans (resim
tamamlama, resim düzenleme, küplerle desen, parça birleştirme, şifre) alt
testlerinden türetilen bir tek puan sağlarlar.
1939
Wechsler Bellevue Form I 'i 1944 yılında Form II takip etti; 1949
yılında 5-15 yaş grubu için Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (WISC); 1955
yılında 16 yaş ve üstü için Wechsler Yetişkinler Zeka Ölçeği (WAIS)
geliştirildi. WISC'in 1974 revizyonunda (WISC-R) alt testlerin veriliş sırası
karıştırılarak yaş grubu 6-16'ya çıkarıldı. WISC-R'ın 1974 versiyonu Savaşır ve
Şahin (1988) tarafından kültürümüze uyarlanmış ve standartlaştırılmış olup
yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Wechsler
ölçeklerinin son revizyonlarında (WISC-III, 1991) genel zekâ (g) görüşü yerini
korumakla birlikte; sözel kavrama, algısal organizasyon, işlem hızı ve
çeldirilemezlik şeklinde 4 faktör puanı önerilmiş; WAIS-III'de ise, kapsama
akıcı zekâ (yeni sorunları muhakeme) eklenmiştir (Daniel, 1997). Yukarıda
kısaca özetlenen, yaygın kullanımda olan iki ölçekten başka, grup testleri olan
ve I. Dünya Savaşı yıllarında kullanılan Ordu Alfa-Beta Testleri, Raven
Standart İlerlemeli Matrisler Testi gibi daha pek çok zekâ testi de geliştirilmiş
ve kullanılmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder